ॲनिमेशन क्षेत्राचे महत्व आणि नोकरीच्या संधी

क्षेत्राची ओळख

स्थिर चित्रे क्रमाने व जलदगतीने दाखवून त्यातील गोष्टीच्या हालचालीचा भ्रम निर्माण करण्याच्या प्रक्रियेला ॲनिमेशन असे म्हणतात. आपल्या अवतीभवती असणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीचे ज्ञान हे ज्ञानेंद्रियामार्फत होत असते. यातील नेत्रपटलावर तयार होणाऱ्या प्रतिमेची संवेदना मेंदूपर्यंत पोहीयते व एखादी वस्तू आपल्याला दिसू शकते; मात्र यासाठीचा कालावधी हा सेकंदाच्या 1/16 मांग एवढा असतो व त्यानंतर तो प्रतिमा आपल्या स्मृतीमध्ये जाते. मानवी संवेदना व स्मृती याचा विचार करूनच चलचित्रामध्ये एका सेकंदाला 24 किंवा त्यापेक्षा जास्त चित्रे दाखवली जातात. तेव्हा या स्थिर चित्राची मालिका तयार होऊन हा चित्रांची हालचाल झाल्याचा भास होतो. याच सिद्धांतावर आधारित अनिमेशनचे क्षेत्र विकसित झाले आहे. ॲनिमेशन हे एक अत्यंत सर्जनशील असे क्षेत्र आहे. विशेषत: लहान मुलांमध्ये या ॲननिमेटेड मूव्हीज फार लोकप्रिय आहेत.

ॲनिमेशन वेगवेगळ्या स्वरूपात केले जाते. जसे-क्लीप बुक (Flip book), चलचित्रपट (Motion picture film). व्हिडिओ टेप, डिजिटल मीडिया (Digital Modia)

अनिमेशन प्रामुख्याने 20 व 3D (D stands for dimension) स्वरूपाचे असते मातील 20 ॲनिमेशनकरता क्लासिकल किया पारंपरिक पद्धती वापरली जाते. ज्यामध्ये चित्राची प्रत्येक फ्रेम ही हाताने चितारली जाते. यामध्ये एका सेकंदाच्या हालचालीसाठी 24 फ्रेम्स किवा त्यापेक्षा जास्त फ्रेम्स चित्राच्या स्वरूपात तयार केल्या जातात.

तर 3D अनिमेशनमध्ये एखादी वस्तू, क्ले मॉडेल पेपर कटआऊट पपेट्स यांच्या अपेक्षित हालचालीनुसार वेगवेगळ्या पोझिशनमध्ये डिजिटल कॅमेऱ्यासमोर ठेवल्या जातात व या हालचाली एका सेकंदासाठी काही वेळा 12 फेम (एका फ्रेमकरता डबल क्लिक) किंवा बहुतांशी 24 फेम यानुसार कर्मऱ्यात पकडल्या जातात यांना Stop motion असे म्हणतात नंतर या ममधील वस्तू / व्यक्तिरेखा सॉफ्टवेअरच्या साहाय्याने कॉम्प्युटरद्वारे गरजेनुसार हलत्या स्वरूपात दाखवता येतात याना कॉम्प्यूटर ग्राफिक अँनिमेशन (CGA) असे म्हटले जाते. 3D अनिमेशन प्रक्रियेमध्ये प्रत्येक फ्रेम तयार करताना तो 6 टप्प्यांवर केली जाते

1 मॉडलिंग (Modelling) यामध्ये आशयानुसार व्यक्तिरेखा किया वस्तू क्लेच्या साहाय्याने उभी केली जाते.

2. टेक्स्बरिंग (Texturing) : यामध्ये त्या व्यक्तिरेखेला किवा वस्तुता Photo shop या सॉफ्टवेअरच्या मदतीने संपूर्ण स्वरूप दिले जाते (कपडे, विशिष्ट रूप इ.),

3. लायटिंग (Lighting): प्रत्येक फ्रेमनुसार प्रकाशयोजनेचा विचार करून त्यानुसार विधाचे बारकावे लक्षात घेतले जातात.

4. रिगिंग (Rigging): व्यक्तिरेखानुसार तारेचा सापळा तयार करून त्याआधारे मॉडेल तयार केले जातात.

5. ॲनिमेशन (Animation) यात मॉडेलच्या  हालचाली टिपून प्रत्येक सेकंदाकरता सलग 24.,25 किंवा 30 फेम्बर याप्रमाणे संपूर्ण एपिसोड किंवा फिल्मसाठी अनेक फेमस तयार केल्या जातात. ज्याद्वारे प्रत्येक व्यक्तिरेखा, वस्तू इत्यादीची हालचाल दिसून येते.

6. डायनमिक / विज्युअल इफेक्ट (Dynamics / Visual Effect): ॲनिमेटेड वस्तू किंवा मॉडेल संबंधित इतर दृश्य परिणाम या टप्प्यावर दिले जातात.

उदा. गाडी चालत असता रस्त्यावर उडणारी धूळ किंवा गाडीचा धूर किया एखादया किया अनेक मॉडेलच्या हालचालींची पार्श्वभूमी इत्यादी, या क्षेत्रगत Motion capture ही नवीन पद्धत आता वापरली जाते. यामुळे मॉडेल्सच्या हालचालीमध्ये जिवंतपणा आणला जातो. जिवंत व्यक्तीला फिल्ममधील व्यक्तिरेखेप्रमाणे हालचाली करावयास सांगितल्या जातात व त्या हालचाली व्हिडिओ कॅमेरामध्ये टिपल्या देतात. नंतर कॉम्प्यूटरख्या साहाय्याने या रेकॉर्डेड हालचाली मॉडल्सवर उपयोजित (applied) केल्या जातात ज्यामुळे फिल्ममधील मॉडेल्सच्या हालचाली जिवंत वाटतात.

क्षेत्राची व्याप्ती व संधी

भारतात 300 हून अधिक ॲनिमेशन स्टुडिओ आहेत. ज्यामध्ये 15 हजारांपेक्षा जास्त लोक ॲनिमेशन व्यवसायात आहेत. याशिवाय काही अॅनिमेटर स्वतंत्र व्यवसाय (Freelance) करत आहेत. मनोरंजन उद्योगात, जसे टी. व्ही चॅनेल्स, मूव्ही स्टुडिओ, जाहिरात कंपन्या, गेम स्टुडिओ इत्यादी क्षेत्रांत, अॅनिमेटर्सना अॅनिमेशन क्षेत्रामधील विविध प्रकारच्या भूमिकांमध्ये (Job roles) स्वतःच्या क्षमतेनुसार काम करण्याची संधी मिळू शकते. ही सर्व कार्यक्षेत्रे डिझाइन, ड्रॉईंग, लेआऊट, ग्राफिकल प्रॉडक्शन आणि आकर्षक अशी मल्टीमीडिया क्लिपवर आधारलेली आहेत.

ॲनिमेशन उदयोगामध्ये पुढील कार्यक्षेत्रे व त्यांची भूमिका पुढीलप्रमाणे आहे.

मॉडेलर (Modeller)– अनिमेशनकरता मॉडेल्स बनवणे, यांना शरीरशास्त्र आकारमान किंवा रूप या गोष्टीचे भरभक्कम ज्ञान असते.

कग्राउंड आर्टिस्ट (Background artist)– प्रोजेक्टमधील व्यक्तिरेखाची पार्श्वभूमी रंगवणे

 लेआऊट आर्टिस्ट (Layout artist)– प्रकाशयोजना, कॅमेराचे कोन (angles) व त्यानुसार पार्श्वभूमीची स्केचेस करणे.

स्टोरीबोर्ड आर्टिस्ट (Story Board artist– प्रत्येक फ्रेमच्या मालिकेतील प्रसंगाचे सातत्य एका फ्रेममधून दुसऱ्या राखण्यासाठीचा विचार करणे व प्रत्यक्षात दृश्य स्वरूपात काढणे या आर्टिस्टचे  चित्रकला कौशल्य फार उत्तम असते.

क्लीन अप आर्टिस्ट (Clean-up artist)– अॅनिमेटरचा साहाय्यक आर्टिस्ट अॅनिमेटरने काढलेली रफ चित्रे ट्रेस करणे व त्या  चित्रामधील अचूकता आणि डिझाइनमधील सुसंगतता तपासणे

स्कैनर ऑपरेटर (Scanner operator)– क्लीन अप आर्टिस्टने काढलेल्या चित्रा स्कॅन करणे.

 कॉम्पोझिटर (Compositer)– वेगवेगळ्या व्यक्तिरेखा व पार्श्वभूमी एकाच फेममध्ये संकलित करणे,

कॅरक्टर अॅनिमेटर-

विविध व्यक्तिरेखा उभी करणे. यांना पारंपरिक किंवा क्लासिक आणि stop मोशन (Stop-motion) अनिमेशनचे ज्ञान असते.

स्पेशल इफेक्ट आर्टिस्ट (Special effect)– लाइव्ह अॅक्शन फूटेज कॉम्यूटरद्वारे तयार केलेल्या प्रतिमेशी संलग्न करणे/जोडणे

डिजिटल ड्रंक अॅण्ड पेट आर्टिस्ट (Digital Paint artist)– प्रत्येक फ्रेममधील कॅरेक्टर व बैकग्राउंड इत्यादीमध्ये रंग भरणे.

कि फ्रेम अॅनिमेटर (Key frame animator)– अगदी सुरुवातीपासून ते शेवटच्या हालचाली सबंधित प्रत्येक हालचालीचे प्राथमिक स्तरावरील चित्र तयार करणे.

लायटिंग आर्टिस्ट (Lighting artist)– प्रकाशयोजनेचा विचार करून त्यानुसार छाया रंगाची तीव्रता निश्चित करून त्यानुसार चित्रात विविधता आणणे

इमेज एडिटर (Image Editor)– अँनिमेशन फिल्ममध्ये दृक् आणि श्राव्य घटकांचे एकत्रीकरण करणे

रेंडरिंग आर्टिस्ट (Rendering artist)– अँनिमेशनच्या प्रत्येक फ्रेममध्ये मॉडेल, टेक्चरर्स, अँनिमेशन, लायटिंग यांचे एकत्रीकरण करून तिला अचूक स्वरूप देणे.

अँनिमेटर (2D Animator)– फार मोठ्या प्रमाणात प्रत्येक चित्र कॅरेक्टरच्या प्रत्येक हालचालीनुसार तयार करणे,

टेक्सचर आर्टिस्ट (Texture artist)– 3D मॉडल, एखादी वस्तू किंवा देखावा यांचा पृष्ठभाग सजवणे किवा तपार करणे

रिगिंग आर्टिस्ट (Rigging artist)– मॉडेल्सचा सापळा तयार करून ह्या सापळ्यावर आधारित तयार केलेला 10 मॉडेल्सची सापळ्याच्या आधारे कॅरेक्टरनुसार अचूक सहज हालचाल करणे.

3 डी अॅनिमेटर (3D Animatior)– तयार मॉडेल्स, त्यावरील टेक्सचर आणि त्यांची हालचाल करून त्याच्यात प्रत्यक्ष जीव आणणे. या फ्रेममधील सलगता, सातयामुळे एक संपूर्ण फिल्म तयार होते.  

अॅनिमेशन क्षेत्रातील काही नावाजलेल्या कंपन्या आहेत. ज्याकडे वरील कार्यक्षेत्रात काम करण्याची संधी उपलब्ध होऊ शकते.

• UTV Toonz
• Silvertoon studio, Mumbai  
• Toonz Animation India
• Maya Entertainment
• Pentamedia Graphics
• Heart Entertainment Ltd
• Crest communication

 इत्यादी.

याव्यतिरिक्त, जाहिराती, गेमिंग, विज्ञान तंत्रज्ञान, ऑटोमोबाइल डिझायनिंग, मेडिकल, इंजिनीअरिंग, मोबाइल, शिक्षण, संरक्षण अशा अनेक क्षेत्रामध्ये अॅनिमेटर्सना संधी आहे. यामध्ये गेम डिझायनिंग, सीडी रोम डिझायनिंग, वेब डिझायनिंग टेक्निकल डायरेक्टर काम करता येते.

आवश्यक गुण

हे क्षेत्र कलात्मक क्षेत्र असल्यामुळे या क्षेत्रात प्रावीण्य मिळवण्यासाठी मुळात चित्रकलेची आवड असणे महत्वाचे असते. उमेदवारामध्ये स्केचिंग (Sketchmg), चित्रकला (Drawing) याबाबत अभियोग्यता असावी, त्याच्याकडे सर्जनशीलता व कल्पनाशक्ती, तसेच कामाबाबत चिकाटी असावी. त्याच्याकडे एखादी कथा चित्रकलेच्या स्वरूपात मांडण्याची कल्पकता असावी स्वतःचा भक्कम असा पोर्टफोलिओ (Portfolio) असल्यास उत्तम इंग्रजीचे ज्ञानही (सवाद कौशल्य) आवश्यक आहे.

अभ्यासक्रम

ॲनिमेशन क्षेत्रात करिअर करण्यासाठी या तंत्रज्ञानाचे ज्ञान देणारे पदविका (Diploma), पदवी (Degree) किंवा प्रमाणपत्र (Certificate) या जपातील अनेक अभ्यासक्रम उपलब्ध आहेत. फाईन आर्ट्स (Fine Arts) क्षेत्रातील पदवी घेऊन मग अॅनिमेशनचा एखादा अभ्यासक्रम केल्यास ते या क्षेत्रासाठी आदर्शवत शिक्षण म्हणता येईल. तसेच, कॉम्प्यूटरचे सखोल ज्ञान असणे अत्यंत गरजेचे व महत्त्वाचे आहे.

ॲनिमेशन क्षेत्रासंबंधित विविध पदविका (Diploma), पदवी (Degree) किंवा प्रमाणपत्र (Certificate) अभ्यासक्रमांकरता 12 वी ची परीक्षा 50% गुणांनी उत्तीर्ण असणे आवश्यक आहे. विविध संस्थांनुसार हा पात्रता निकष वेगळा आहे.

 प्रमाणपत्र अभ्यासक्रम : प्रमाणपत्र अभ्यासक्रम दहावीनंतर सहा महिने

प्रमाणपत्र अभ्यासक्रमांची यादी :

• व्हिज्युअल इफेक्ट
• संपादन, मिक्सिंग आणि पोस्ट प्रॉडक्शन
• फ्लॅश
• वेब- मोशन
• डिप्लोमा कोर्सेस : डिप्लोमा कोर्स कोणत्याही शाखेत बरावीनंतर एक व
• डिप्लोमा अभ्यासक्रमांची यादी :
• टू डी ॲनिमेशन व्हीएफएक्स आणि पोस्ट प्रोडक्शन
• थ्री डी ॲनिमेशन आणि व्हिज्युअल प्रभाव
• थ्री डी ॲनिमेशन फिल्ममेकिंग
• अॅनिमेशन अभियांत्रिकी (डीएई)
• क्लासिकल अॅनिमेशन (डीसीए)
• डिजिटल अॅनिमेशन फ्यूजन अॅनिमेशन
• ग्राफिक आणि वेब डिझायनिंग
• व्हिडिओ संपादन आणि व्हीएफएक्स

पदवी अभ्यासक्रम : पदवी अभ्यासक्रम कोणत्याही शाखेत बारावीनंतर तीन वर्षांच्

पदवी अभ्यासक्रमांची यादी :

• मल्टीमीडिया आणि अॅनिमेशन मध्ये बी.एसस्सी
• बीएसस्सी (ऑनर्स) मल्टीमीडिया उत्पादन आणि तंत्रज्ञान
• बी.एसस्सी (ऑनर्स) डिजिटल आर्ट अँड टेक्नॉलॉजी
• डिजिटल मीडियामधील बीए (थ्रीडी ॲनिमेशन)
• डिजिटल फिल्ममेकिंग आणि ॲनिमेशनमधील बीए
• ब्रीडी अॅनिमेशन आणि व्हिज्युअल इफेक्टमध्ये बीए

नोकऱ्यांच्या संधी

• जाहिरात
• ऑनलाईन आणि प्रिंट न्यूज मीडिया
• चित्रपट आणि दूरदर्शन
• कार्टून उत्पादन
• नाटके
• व्हिडिओ गेमिंग
• ई. शिक्षण
• व्हिडिओ एडिटिर
• मल्टीमीडिया डेव्हलपर गेम डेव्हलपर
• गेम डिझायनर
• कॅरेक्टर डेसिग्रेर्स की फ्रेम एनिमेटर्स
• कॅमेरा ऑपरेटर
• थ्रीडी मॉडलर्स 3D अनीमेटर
• 2D अनिमेटर
• लेआऊट आर्टिस्ट्स लायटिंग आर्टिस्ट
• टेक्चर आर्टिस्ट
• कॉन्सेप्ट आर्टीस्ट VFX आर्टिस्ट
• स्क्रिप्ट राईटर
• डिजिटल पेटर
• वेब डिझायनर
• प्रोडक्शन डिझायनर

कंपोसीटर अशा विविध संधी उपलब्ध आहेत. एडव्हर्टायझिंग, टीव्ही, चित्रपट, ऑनलाइन, प्रिंट मीडिया, कार्टून प्रोडक्शन, ई-लर्निंग, व्हिडीओ गेम इ. ठिकाणीसुद्धा नोकरीच्या संधी उपलब्ध आहेत. तुम्ही Freelancer, Fiverr किंवा Upwork सारख्या फ्रीलान्सींग प्लॅटफॉर्मवर फ्रीलान्सिंग करून देखील पैसे कमावू शकता